Görgü ve Nezaket Aynı Şey mi? — Sosyal Sermayenin Ekonomik Anatomisi
Bir Ekonomistin Gözünden: Kaynakların Sınırlılığı, Seçimlerin Değeri
Bir ekonomist olarak, her analizime aynı temel prensiple başlarım: Kaynaklar sınırlıdır ve bu sınırlılığın içinden yapılan her seçim bir “maliyet” doğurur.
Ekonomi, yalnızca para ve malların dolaşımıyla değil; zaman, enerji, ilgi ve hatta duygusal sermayenin yönetimiyle de ilgilidir.
Bu bağlamda “görgü” ve “nezaket” kavramları da, aslında birer sosyal kaynak olarak ekonominin alanına girer.
İlk bakışta bu iki kavram birbirine yakın görünür. Ancak yakından bakıldığında, görgü “davranış biçimlerinin kurumsallaşmış şekli”, nezaket ise “kişisel tercihin duygusal maliyeti”dir.
Tıpkı piyasada arz-talep dengesinin her malın fiyatını belirlemesi gibi, toplumsal ilişkilerde de nezaketin maliyeti ve getirisi vardır.
—
Görgü: Sosyal Piyasanın Kuralları
Ekonomik açıdan görgü, bir toplumun görünmez piyasa düzenidir.
Nasıl ki serbest piyasalarda fiyatlar dengeyi sağlar, toplumlarda da görgü kuralları sosyal etkileşimin denge mekanizmasıdır.
Bir kişi selam verir, sıraya girer, teşekkür eder — çünkü bu davranışların “piyasa değeri” vardır.
Bunlar sosyal güvenin inşasını sağlar ve bu güven, ekonomideki en güçlü üretim faktörlerinden biri olan sosyal sermayeyi oluşturur.
Bir ekonomist için görgü, verimliliğin sosyal karşılığıdır.
Görgülü toplumlar, tıpkı iyi regüle edilmiş piyasalar gibi, çatışma maliyetlerini düşürür, işlem hızını artırır.
Bu bağlamda, görgü bir regülasyon mekanizmasıdır — bireylerin birbirine zarar vermeden birlikte üretim yapabilmesini sağlar.
Ancak bu mekanizma, her zaman eşit işlemeyebilir.
Tıpkı piyasa tekellerinde olduğu gibi, bazı kültürel gruplar “doğru görgü”nün tanımını tekelinde tutar.
Bu durumda görgü, özgürleştirici değil, dışlayıcı bir işlev görür.
—
Nezaket: Mikro Düzeyde Duygusal Yatırım
Görgü kuralları sistemsel düzeyde çalışırken, nezaket bireysel düzeydeki mikro kararlarla ilgilidir.
Nezaket, bir tür duygusal yatırım aracıdır.
Birine gülümsemek, sabır göstermek, sözünü kesmemek — bunların hepsi, gelecekteki “ilişki getirisi”ni artıran yatırımlardır.
Ekonomik terimlerle ifade edersek: Nezaket, kısa vadede maliyetli, uzun vadede kazançlı bir davranış biçimidir.
Çünkü nazik olmak çoğu zaman sabır, empati ve zaman harcamayı gerektirir.
Fakat bu yatırımlar, uzun vadede güven, iş birliği ve karşılıklı fayda olarak geri döner.
Görgü bir “kural”, nezaket ise bir “seçim”dir.
Görgü, toplumun ekonomik yapısına istikrar kazandırır; nezaket ise bireylerin bu yapıda değer üretmesini sağlar.
Yani biri sistemin çerçevesini çizer, diğeri o çerçevenin içini anlam ve insaniyetle doldurur.
—
Piyasa Dinamikleri: Görgü ve Nezaketin Arz-Talep Dengesi
Bir ekonomide, kaynaklar gibi davranış biçimleri de sınırlıdır.
Toplumsal yaşamda nezaketin “arzı” azaldığında, görgü kuralları katılaşır.
İnsanlar birbirine güvenmediğinde, sistem formelleşir; samimiyetin yerini protokol alır.
Bu durumu bir piyasadaki “arz şoku”na benzetebiliriz.
Nezaket azaldığında, toplumda empati enflasyonu yaşanır:
Her şey söylenir ama hiçbir şey hissedilmez.
Görgü ise bu eksikliği dengelemeye çalışır, ancak o da mekanikleştiğinde “etiketsel bir davranış ekonomisi”ne dönüşür.
Ekonomik istikrarın toplumsal karşılığı, görgü ve nezaket arasındaki bu hassas dengedir.
Toplumun birinde fazlalık, diğerinde eksiklik varsa, sosyal piyasada dengesizlik başlar.
—
Toplumsal Refah ve Görünmeyen El
Adam Smith’in “görünmeyen el” kavramını hatırlayalım:
Bireyler kendi çıkarlarını gözetirken, toplumun genel refahına hizmet ederler.
Görgü ve nezaket de bu görünmeyen elin iki parmağı gibidir.
Birisi düzeni sağlar, diğeri ilişkisel ısıyı korur.
Bir toplumda görgü varsa ama nezaket yoksa, sistem soğuk ama düzenlidir.
Nezaket varsa ama görgü yoksa, sistem sıcak ama kaotiktir.
Gerçek refah, bu iki unsurun dengeli birlikte varlığında ortaya çıkar.
—
Ekonomik Bir Düşünceyle Bitirelim:
Her nezaket eylemi, bir mikro düzeyde yatırım; her görgü kuralı, makro düzeyde düzenin garantisidir.
İnsan ilişkilerinin ekonomisinde, kaynak “dikkat”tir.
Nezaket, bu dikkatin doğru yere yönlendirilmesidir; görgü ise bu yönlendirmeyi kurala bağlayan sistemdir.
Peki siz, geleceğin toplumsal ekonomisinde hangi sermayeye yatırım yapıyorsunuz? Görgüyle düzeni mi koruyorsunuz, yoksa nezaketle anlamı mı inşa ediyorsunuz?